1969’dan bu yana işçinin ekmek mücadelesi

Çeşitli gazetelerin dijital arşivleri ve sendikaların verilerinden elde edilen bilgilere göre, asgari ücretin resmi olarak uygulanmaya başlandığı 1969’dan bu yana, işçiler ekmek için en fazla 1977, en az 2010 yılında mesai harcadı.
Cumhuriyet ve Milliyet gazetelerinin dijital arşivleri, Hürriyet gazetesinin yakın tarihli gazeteleri ve DİSK verilerinden elde edilen bilgilere göre, Türkiye’de asgari ücretin resmi olarak uygulanmaya başlandığı 1969 yılından bu yana, işçiler bir ekmek parası kazanabilmek için en fazla 1977, en az 2010 yılında mesai harcadı. 1977 yılında 1 ekmek parası kazanabilmek için 24 dakika çalışan işçiler, 49 yıllık zaman zarfında en ucuz ekmeği, 5.7 dakika çalıştıkları 2010 yılında alabildi.

2018’de 1 ekmek bedeli 6.6 dakika
İlgili verilere göre; ekmek fiyatının 80 kuruş, asgari ücretin ise 585 lira olduğu 1969 yılında, bir işçi 1 ekmek alabilmek için 14,7 dakika çalıştı. Ekmek ve asgari ücret fiyatları değişmeyen 1970 yılında da durum değişmedi. 1970’den günümüze kadar işçilerin kaç dakikada bir ekmek parası kazandığına dair veriler ise şu şekilde:
1971’de 17,5 dakikada; 1972’de 14,4 dakikada; 1973’te 21,6 dakikada; 1974’te 18 dakikada; 1975’de 22,5 dakikada; 1976’da 18 dakikada; 1977’de 24 dakikada; 1978’de 8,1 dakikada; 1979’da 8 dakikada; 1980’de 20 dakikada; 1981’de 15,1 dakikada; 1982’de 23,7 dakikada; 1983’de 16,6 dakikada; 1984’de 13.2 dakikada; 1985’de 11 dakikada; 1986’da 22 dakikada; 1987’de 17.4 dakikada; 1988 12.9 dakikada; 1989’da 19.2 dakikada; 1990’da 14.8 dakikada; 1991’de 9.4 dakikada; 1992’de 14.9 dakikada; 1993’te 12.9 dakikada; 1994’de 10.3 dakikada; 1995’de 19.1 dakikada; 1996’da 12,6 dakikada; 1997’de 9.1 dakikada; 1998’de 18 dakikada; 1999’da 10.3 dakikada; 2000’de 7.2 dakikada; 2001’de 9.6 dakika; 2002’de 10.7 dakikada; 2003’de 9.7 dakikada; 2004’de 7.2 dakikada; 2005’de 7.2 dakikada; 2006’da 7,1 dakikada; 2007’de 6.4 dakikada; 2008’de 6.3 dakikada; 2009’da 6.2 dakikada; 2010’da 5.7 dakikada; 2011’de 10.3 dakikada; 2012’de 9,7 dakikada; 2013’de 10.5 dakikada; 2014’de 9.5 dakika; 2015’de 8,5 dakikada; 2016’da 6,6 dakikada; 2017’de 7,6 dakikada; 2018’de 6,6 dakikada.

1977 yılında ne oldu?
Türkiye 70’li yılların ikinci yarısında dış ticaret açığına bağlı olarak büyük bir döviz darboğazına girdi. Aynı yıl ülke iki kabine değişikliğine sahne oldu. 1975’de iktidar olan Adalet Partisi 77’nin kanlı 1 Mayıs olaylarından bir ay kadar sonra koltuğu Bülent Ecevit başbakanlığındaki 40’ıncı hükümete devretti. Ancak Ecevit başbakanlık koltuğunda yalnızca bir ay oturabildi. Erken seçim kararı sonucunda Demirel tekrar 41’inci hükümetin başbakanı oldu. Demirel’in ekonomik buhran içindeki ülkenin durumunu anlatmak için sarf ettiği, “Türkiye 70 sente muhtaç oldu” sözleri tarihe geçti. İşte o yıl, asgari ücretli işçiler 1 ekmek alabilmek için 24 dakika çalışmak zorunda kaldı. 1977 yılı aynı zamanda, Türkiye’de asgari ücretin uygulandığı 49 yıllık zaman diliminde işçinin ekmek almak için en fazla çalışmak zorunda kaldığı yıl olarak tarihe geçti.

İlk kadın eylemi ekmek için yapıldı
Bunun dışında, Türkiye’de ekmek zammı ile ilgili dikkat çeken tarihi olaylar, gazetelere şu şekilde yansıdı:
İzmir Kent Arşivi ve Müzesindeki belgelere göre 1928 yılında ilk kadın eylemi İzmir’de ekmek fiyatlarına tepki gösteren kadınlar tarafından yapıldı. Dönemin İzmir Valisi Hasan Paşa tarafından verilen izinle, erkeklerin başlattığı protestodan sonuç alınamaması üzerine kadın ve çocuklar 3 gün boyunca sokaklara döküldü. Protestolar sonucunda Hasan Paşa’nın emriyle ekmek zammı geri alındı. Söz konusu olaylar, 1934 yılında Avusturya’da yayımlanan ‘Edebiyat Yıllığı’ dergisinin 67 ve 68’inci sayfalarında yer buldu.

12 Eylül’de savunma rezervi buğdaylar kullanıldı
12 Mart 1980’deki bir habere göre, ekmeklik buğday bulunmaması nedeniyle Toprak Mahsulleri Ofisi 500 bin tonluk savunma rezervlerini kullanmaya başladı ve belediyelerin un tahsisini kesti. 17 Haziran 1980’de Mehmet Ali Tunaboylu’nun ‘Olaylar ve Görüşler’ adlı köşesinde konuyla ilgili olarak şu satırlara yer verildi:
“Hububat fiyatları tespiti için çıkarılan kararname ile Osmanlı Devletinin kuruluşundan bu yana ilk kez buğday ve ekmek üzerine kontrol kaldırılmış ve ekmek fiyatları serbest bırakılmıştır.”

Ekmek kavgası belediyeleri fırın açmaya zorladı
7 Aralık 1990 yayımlanan ‘Taşra belediyeleri fırıncı oldu’ başlıklı haberde; “Yurdun her yanında yaşanan ekmek kavgası belediyeleri fırın açmaya zorluyor” satırlarına yer verildi. Ekmek zamları o yıl, belediyelerin ekmek fabrikası girişiminde bulunmasına neden oldu.

Ekmek kavgasında 1 kişi öldü, 3 kişi yaralandı
1994’te ekmek 4 bin lira idi ve bu durum vatandaşın yoğun tepkisine neden oldu. Öyle ki, İstanbul Yeşilköy’de bir fırıncı, ekmek zammını protesto eden gecekonducular ile polis arasında çıkan tencereli coplu kavgada yaşamını yitirdi, 3 kişi yaralandı. Her şey bin liralık ekmek zammı içindi.

55 yıl sonra ekmek yine 30 kuruş
2005 yılında paradan altı sıfır atılması üzerine, 55 yıl sonra ekmek ikinci kez 30 kuruşa satıldı. Nitekim en son 1950 yılında aynı fiyata satılmıştı.
Araştırmada, asgari ücretin brüt fiyatları ile işçilerin haftalık asgari çalışma süresi olan 45 saatlik dilim; ayrıca, ekmek fiyatlarında yıl içinde yapılan zamların ortalamalarıyla İstanbul fiyatları esas alındı. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile İstanbul ve Ankara Fırıncılar Odasının yetkililerinden alınan bilgiye göre, geçmiş tarihlerdeki ekmek fiyatına dair arşivlerine yangın sonucunda ulaşılamaz durumda olmasından dolayı, çalışmada adı geçen gazetelerin dijital arşivleri ile DİSK verilerine başvuruldu.